5 elementen van het leiderschaps-DNA

Door: Frank Vogt, auteur van DNA van Leiderschap

Mijn vader was een echte zeeman, en een bron van inspiratie als ik hem hoorde praten over zijn vak of hem in functie zag. Ik zag de opoffering die zijn rol van hem vroeg. Naast het feit dat hij maanden van huis was, was hij eindverantwoordelijk voor honderden mensen en een schip van tientallen miljoenen. Tegelijkertijd kreeg hij er veel voor terug, het was zijn lust en zijn leven.

Naarmate ik ouder werd, herkende ik steeds meer van mijn vader in mijzelf, al was mijn ontwikkelingspad een ander. Ik werd me bewust van het DNA dat ik had gekregen. Het boeide me om ook naar anderen te kijken met die wetenschap. Hoe werken succesvolle leiders, wat is hun unieke manier en hoe heeft die zich ontwikkeld? Vragen waar ik ruim dertig jaar door ben geboeid. Mijn eigen ontwikkeling op het gebied van leiderschap is mede vormgegeven door mijn zoektocht naar de antwoorden op deze vraag.

Regelmatig lees je nu over het ‘leiderschaps-DNA’ dat nodig is om een krachtige strategie neer te zetten. Ook wordt er veel gesproken over het DNA van organisaties en hun teams. Vaak is het niet meer dan een metafoor, maar er vindt ook biologisch DNA-onderzoek plaats naar leiderschapskwaliteiten zoals besluit-vaardigheid, gezag en empathie. Dit soort initiatieven wordt niet altijd enthousiast ontvangen; anderzijds benadrukken ze hoezeer we de kern van effectief leiderschap willen doorgronden.

Maar mijn ervaring is dat we allemaal unieke leiders zijn. En dat is juist de essentie; leiderschap is mijns inziens iets wat alleen vanuit je persoonlijke krachten en tekortkomingen kan groeien. In het boek dat ik schreef, DNA van leiderschap, staan vijf aspecten centraal die voor mij de essentie vormen van effectief leiderschap: Expeditie, Gids, Vertrouwen, Context en Zelfbewustzijn. Ik laat ze hier kort de revue passeren.

1 Expeditie – Leiders creëren hun eigen pad

What got you here, won’t get you there. Effectieve leiders begrijpen dat als geen ander. Succes uit het ver-leden biedt geen garantie voor een succesvolle toekomst van jezelf of de organisatie. Of erger nog, succes uit het verleden kan leiden tot zelfgenoegzaamheid waarin het contact met de veranderende wereld verdwijnt. Leiders onderkennen dat het succes van hun expeditie afhangt van de mate waarin nieuwsgierigheid, de wil om te ontdekken en leren, aanwezig is.

Leiders onderkennen de voorbeeldrol die zij hierin vervullen. In welke mate halen ze zekerheid uit hun ei-gen track record, of uit hun vermogen nieuwe paden te creëren? Vertrouwen ze op hun opgedane kennis en hun kring van adviseurs of bouwen ze nieuwe netwerken?

2 Gids – Leiders koersen naar een zinvolle toekomst

Leiders hebben de keuze om een toekomst te creëren zoals zij die zelf willen zien, voor de organisatie en alle belanghebbenden. Op die manier zetten ze koers. De stip aan de horizon – of de Poolster, als je meer in zeemanstermen denkt – is waar een leider de organisatie naartoe leidt. Die Poolster biedt houvast voor een organisatie, maakt dat je zin en onzin van elkaar kunt scheiden, maar levert ook inspiratie en creativiteit op. En dat is in deze tijden van toenemende onzekerheid van levensbelang.

3 Vertrouwen – Leiders vertrekken vanuit een positief mensbeeld

Effectieve leiders zorgen voor een omgeving van vertrouwen. Het is de eigenschap die wellicht het meest zichtbaar is binnen een organisatie. Niet dat je vertrouwen letterlijk kunt zien, maar je voelt het. Vaak al op het moment dat je over de drempel stapt.

Er zijn genoeg leiders die van nature vertrouwen geven en vertrouwenwekkend zijn. Het zit in hun DNA en vaak zijn ze opgegroeid in een gezin van andere, van nature vertrouwen gevende mensen. Bij andere lei-ders vraagt het een actieve ontwikkeling gedurende hun loopbaan en leven. Elementen van die ontwikkeling zijn dan een groeiende bewustwording van je mensbeeld, je omgeving en van je gedrag. Maar bijvoor-beeld ook nut en noodzaak of overbodigheid van regels. Dat geldt zeker in een wereld waarin het contrast tussen vertrouwen en controle steeds zichtbaarder en relevanter wordt.

4 Context – Leiders zorgen voor de juiste omstandigheden

De mens is niet tegen verandering, hij is tegen veranderd worden. Leiders maken de expeditie succesvol door ervoor te zorgen dat iedereen een zinvolle bijdrage kan leveren. Daarbij richten ze zich op wat het team, de organisatie nodig heeft. Dat is het vertrekpunt. Muzikant en theatermaakster Wende (voluit Wende Snijders) zegt hierover: ‘Ja, ik wil dat iedereen zich goed voelt met wie ik werk. Maar let op: het is geen therapie.’ De leider verandert namelijk niet de mensen binnen de organisatie, maar verandert de context waarin wordt gewerkt – en de organisatie zorgt vervolgens zelf voor de verandering. Op deze wijze schildert de leider een concreet en inspirerend beeld van wat de toekomst zal betekenen en zorgt zij voor een werkomgeving waarin de organisatie het beste uit zichzelf kan halen.

5 Zelfbewustzijn – Je unieke kwaliteiten inzetten

Zelfbewustzijn is het vijfde aspect in het DNA van de leider. Maar deze is van een andere orde. Zelfbewust-zijn verbindt de andere vier, zoals de helix de basiscomponenten van ons DNA verbindt. Het gaat om bewust zijn van wie we zijn, als mens, als leider. Het eerlijke gesprek met onszelf. Ben ik bijvoorbeeld in staat de bezem door mijn eigen beperkende overtuigingen te halen? En met welk mensbeeld kijk ik eigenlijk naar de organisatie? In welke mate ben ik in staat een diepgaande dialoog vorm te geven?

Zelfbewustzijn gaat dus over zicht op je kwaliteiten en tekortkomingen, je ‘zonnige en duistere kanten’. En daar zit een paradox: accepteren dat je nu eenmaal bent zoals je bent betekent niet dat je leider-schap(sstijl) vanaf de eerste dag vaststaat. Bewustwording van wie je bent, betekent dat je zelfverzekerd je kwaliteiten zult inzetten. Marian Spier van FEM-START zegt hierover: ‘Ik denk elke dag na over waar ik naar-toe wil.’ Tegelijkertijd zorg je dat tekortkomingen worden gecompenseerd in het team of rest van de organisatie.

Met deze opsomming realiseer ik me dat we, net als over het DNA, over leiderschap nog lang niet alles we-ten. De eigenschappen waarmee je als leider het verschil maakt zitten daarvoor te diep in je. Het gaat om zaken als vertrouwen creëren of de juiste context realiseren waarin iedereen zijn of haar maximale bijdrage kan leveren en persoonlijke groei kan laten zien. Je zult het ook zien in de dertien interviews in mijn boek: dertien topleiders, ieder met zijn of haar eigen ideeën, krachten en stijl.

Mijn advies aan jou als leider: zorg dat je je vooral richt op die zaken die niemand anders kan aanpakken, die bij je rol in het geheel passen en waarvoor je volledige eigenheid kunt inzetten.

Frank Vogt – DNA van leiderschap: Ontwikkel het leiderschap dat jij al van nature bezit (S2 uitgevers, 2022)