Een whiskykenner in tien minuten

Voor de absolute nitwits onder ons: whisky is een gedestilleerde, bruine drank gemaakt van graan. Met whisky bedoelen we Schotse whisky, terwijl de schrijfwijze 'whiskey' (dus met extra e) op Amerikaanse of Ierse whiskey duidt. Alle whisky uit overige landen houden vaak de Schotse schrijfstijl aan, wij ook in de rest van dit artikel. Whisky wordt nogal eens vergeleken met wodka, maar daar heeft het weinig mee te maken. Waar wodka vooral nergens naar smaakt en feitelijk puur water met alcohol is, heeft whisky een heel rijk en divers smaakpalet. Van zoetig en vanille tot zeer rokerig en medicinaal: er is bijna voor iedere smaak wel een whisky.

Whisky mag pas zo heten als van een graanbeslag is gemaakt, het minimaal drie jaar heeft gerijpt op vaten van eikenhout en een alcoholpercentage heeft van ten minste 40 procent. Schotse en Ierse whisky wordt enkel uit een beslag van gerst gemaakt, terwijl het beslag van Amerikaanse whisky's uit ten minste 51 procent mais moet bestaan. Deze mais-whisky noemen we ook wel 'bourbon'. Bourbon smaakt over het algemeen wat zoeter (mais is nu eenmaal zoeter dan gerst) en kent ook niet de rooksmaak van sommige Schotse whisky's.

Blends vs. single malt

Kort door de bocht kun je whisky (en bourbon) onderverdelen in twee soorten: blends en single malts. Een single malt is een whisky afkomstig van één distilleerderij, terwijl een blend een mix is van vaak meerdere single malts, vaak aangevuld met graanwhisky. Die laatste is fabrieksmatig geproduceerde whisky van allerlei (goedkope) graansoorten en bestaat eigenlijk enkel voor het gebruik in blends. Er bestaan graanwhisky's die op zichzelf bedoeld zijn voor consumptie, maar die zijn zeldzaam.

Blends zijn vaak goedkoper dan single malts, al is dat geen harde regel. Dat vriendelijkere prijskaartje is ook de belangrijkste reden dat blends populairder zijn bij het grote publiek. De grootste whiskystokers ter wereld, denk aan namen als Johnny Walker (Schotland), Jameson (Ierland) en Jack Daniels (VS), richten zich vrijwel helemaal op het maken van blends. Vaak haal je een fles voor minder dan twee tientjes. Hoewel blends mede dankzij de prijs erg geschikt zijn voor gebruik in cocktails, zijn sommige kwalitatief gezien het absoluut waardig om puur gedronken te worden.

Snobs zullen beweren dat single malts de heilige graal zijn en blends vooral bedoeld om door de cola te gieten. Welnu, grotere onzin bestaat niet. Het is waar dat blends doorgaans goedkoper zijn dan single malts, maar het zegt niets over de kwaliteit. Blends zijn juist vaak van constantere kwaliteit, omdat ze minder afhankelijk zijn van de grillen van en omstandigheden in één distilleerderij. Dat terwijl de kwaliteit van een single malt nogal eens per batch kan verschillen. Aan de andere kant hebben single malts vaker een meer uitgesproken smaak, bijvoorbeeld heel fruitig, of juist heel rokerig, en zijn de meest complexe whisky's wat geur en smaak betreft vaak single malts. Toch kunnen ook blends een behoorlijke diepgang kennen, al was het maar omdat ze simpelweg bestaan uit veel verschillende soorten whisky.

Nog een veelvoorkomende misvatting is dat de kleur iets zou zeggen over de kwaliteit. Velen denken: hoe donkerder, hoe beter, want hoe langer gerijpt op het vat. Pure onzin, het zegt vaak alleen wat over de mate van kunstmatige kleuring met E150 (karamel), want de industrie heeft goed door dat mensen hiervoor gevoelig zijn en 'op kleur' kiezen. Dat is jammer, want karamel slaat met name de afdronk plat. Echte kenners drinken hun whisky dan ook het liefst zonder deze kleuring.

Uitzonderingen

Er zijn diverse whisky's die niet vallen onder de genoemde categorieën blend of single malts. Een goed voorbeeld zijn de rye whiskey uit Canada, gestookt van rogge. Ook kom je wel eens 'blended malts' of 'pure malts' tegen. Dat zijn blends die alleen bestaan uit single malt whisky's, zonder toevoeging van de goedkoper graanwhisky. Een bekend voorbeeld van een blended malt is Johnny Walker Green Label. Onder de single malts bestaan nog subcategorieën als 'single casks', dit zijn whisky's afkomstig uit één vat. Is je whisky 'cask strength', dan is de whisky achteraf niet verdund met water en bedraagt het alcoholpercentage ergens tussen de 50 en 60 procent. Het voordeel is dat je zelf je whisky kunt verdunnen tot een door jou gewenste sterkte, veel liefhebbers hebben hun whisky namelijk een paar procentpunten sterker dan de standaard 40 procent waarop veel whisky's gebotteld worden.

Whisky drinken in 6 stappen 

Tot zover de nodige achtergrondinformatie. Maar hoe moet je whisky eigenlijk drinken? Een beknopte how-to.

1) Zorg voor het juiste glas.

Niet ieder glas is geschikt om whisky uit te drinken. De aroma's van de drank komen het beste tot hun recht vanuit een tumbler, of liever: vanuit een zogeheten Glencairn-glas. Vooral dat laatste is eigenlijk de standaard onder de liefhebbers.

2) Schenk het niet te vol
Niets zo lomp als je whiskyglas of dat van je drinkpartner overvol gieten. Schenk tot aan het dikste punt van de 'buik' van een Glencairn-glas. Dat geeft de aroma-moleculen genoeg ruimte om zich richting je neus te begeven.

3) Laat je whisky 10 minuten 'ademen'

Je kunt natuurlijk meteen toeslaan als je whisky in het glas zit, maar beter is om de drank 10 minuten te laten rusten (eventueel afgedekt). Op die manier geef je de aromamoleculen de kans om los te komen van de alcohol. Je zult merken dat met name de zoetere, vanille-achtige geuren beter doorkomen, al verschilt dat per whisky.

4) Voeg naar gelieve water toe

Voeg eventueel een of meerdere druppels water toe. Dit zorgt ervoor dat de aromamoleculen beter loskomen en verdiept de smaak. Is je whisky sterker dan 46 procent, dan is het sowieso aan te raden om het te iets verdunnen, zodat je tong niet verdooft door de alcohol. Whisky op 40 procent alcohol kan doorgaans niet veel water hebben: een of twee druppels is dan vaak voldoende. Experimenteer hiermee, niet alle whisky's worden überhaupt beter met water en het hangt natuurlijk ook van je persoonlijke smaak af.

5) Ruik en proef voorzichtig

Het heeft geen zin om je hele neus direct in het glas te stoppen en flink te snuiven: de alcohol zal je slijmvliezen prikkelen en verdoven. Rol voorzichtig de drank door je glas, ga niet 'helicopteren'. Ruik voorzichtig, houd wat afstand tussen je neus en het glas en schuif het van links naar rechts, terwijl de opening van het glas richting je neusgaten blijft wijzen. Neem vervolgens kleine slokjes. Vraag jezelf af wat je proeft en ruikt. Veelgehoorde proef- en reuknotities zijn vanille, hout, bloemen, allerlei soorten (gedroogd) fruit, marsepein, butterscotch, chocolade, maar ook hartige tonen als zout, zeewier, turf en rook komen voor. Vooral in oudere Schotse whisky's kun je de gekste geuren tegenkomen. Denk aan lederen bankstellen, zaagsel of schoenpoets. Ontdek en geniet! Neem vooral de tijd, whisky is het waard.

6) Ga naar een whisky proeverij

Wat is er nou leuker dan whisky leren drinken van echte liefhebbers? Bij een whisky proeverij kan je in korte tijd enorm veel opsteken en je maakt vaak kennis met veel verschillende geuren en smaken. Een aanrader voor wie in een keer het belangrijkste smaakpalet wil leren kennen.