Het struisvogelsyndroom

Nederland is toch geen corrupt land? Wie dat denkt moet eens het boekje lezen van Dr. Michel van Hulten: ‘Corruptie Handel in macht en invloed’. Van Hulten was staatssecretaris (1973- 1977) en heeft voor ngo’s in het buitenland gewerkt. Zijn stelling is dat in Nederland de politieke wil ontbreekt om corruptie te bestrijden. Zelfs het Ministerie van Economische Zaken is van mening dat je wel moet meedoen om zakelijk overeind te blijven. Opvallend is dat in de statistieken van het CBS het woord corruptie niet voorkomt.

Toch is de schatting van Paul Arlman (voorzitter van Transparency International Nederland) dat er in Nederland ongeveer tien miljard euro mee gemoeid is. Professor Leo Huberts van de VU zegt: ‘We hebben slechts weet van het topje van de ijsberg’ en hij schat dat er elke dag ergens in Nederland een corruptie- of fraudezaak binnen het openbaar bestuur begint. Zo kennen we de integriteitparadox: hoe meer je onderzoekt, hoe meer je vindt. Is dat een reden om je kop in het zand te steken? Of is alleen het ontvangende land corrupt?

Wat is nu eigenlijk corruptie?

De eenvoudigste definitie luidt: ‘Misbruik wordt gemaakt van toevertrouwde macht voor privaat gewin.’ Dit leidt tot te hoge prijzen, een slechte productie of dienstverlening, slecht bestuur, afbraak moraliteit en vertrouwen in het openbaar bestuur. Niet de beste producent wint, niet het beste product, maar degene die bereid is het meeste af te schuiven. Het gaat vaak om vijf, tien of soms wel twintigprocent smeergeld. De Wereldbank schat de jaarlijkse corruptie op duizend miljard dollar. Slechts één miljard dollar wordt teruggehaald.

Transparency International publiceert jaarlijks de Corruptie Perceptie Index. Helaas is de Index niet wetenschappelijk opgebouwd, maar bestaat hij uit indrukken. Landen worden ingedeeld in drie categorieën van geen corruptie tot zeer corrupt. Omdat corruptie veelal geheim blijft is het baseren van de Index op feiten nauwelijks mogelijk. Corruptie komt het meeste voor in de bouw (vergunningverlening), farmaceutische industrie, wapenindustrie en bij noodhulp en uit zich door (in)directe betalingen, onmatige cadeaus, gastvrijheid, reizen, betaling in natura, sponsoring en politieke giften.

Bestuurders en ambtenaren met onvoldoende weerstand tegen de verleiding en/of een gebrekkig normbesef gaan in de fout. Misbruik van macht uit zich door corruptie, vriendjespolitiek, belangenverstrengeling, misbruik en manipulatie van informatie en misbruik van bevoegdheden.

Nederland corruptievrij?

Vergeet het maar. Dr. Micheal Johnston heeft een lijst opgesteld met achttien landen (waaronder Nederland) van ‘influence markets’. Dat is de vervlechting van particuliere belangen met geïnstitutionaliseerde politieke processen, met de bedoeling toegang en invloed te krijgen. In 2011 onthulden Wikileaks documenten over de invloed van Shell op het Nederlandse regeringsbeleid.

Een paar voorbeelden van corruptie en machtsmisbruik:

• Toen Schiphol naar de beurs moest werd de Amsterdamse wethouder Asscher benaderd om hem tot medewerking te bewegen. Zijn reactie: ‘ Minachting en de onderschatting van de politiek die het ‘oldboys netwerk’ uitstraalt vond ik schokkend.’ Om nog even bij Schiphol te blijven: recentelijk heeft het OM twee rechters vervolgd wegens meineed. 
• Het Bouwfonds liet, na wat persoonlijke briefjes, haar gehele wijninkoop lopen via de vrouw van Hans Wiegel.
• Interessant is ook dat het bedrijf Trafigura (Probo Koala) in Nederland voor een milieumisdrijf wordt vervolgd, terwijl het op Jamaica een omkoopschandaal is. 
• Een Amerikaans wapenbedrijf bekent omkoping van Nederlandse ambtenaren bij de aanbesteding van pepperspray. 
• Tegen betaling van 1,2 miljoen euro steekpenning-en stond de Rotterdamse Havendirecteur Willem Scholten voor 180 miljoen euro gemeenschapsgeld garant voor zijn vriend Joep van den Nieuwenhuyzen. 
• Het Eerste Kamerlid Hans Hillen (beoogd minister) bleek betaald lobbyist te zijn voor British American Tobacco, een bedrijf dat zich met succes beijvert om industriële overwegingen zwaarder te laten wegen dan de volksgezondheid. 

Van Hulten is lid van het Corruptieplatform. Er werd in 2005 veelbelovend een Nota Corruptiepreventie opgesteld. Vanaf 2007 ligt dat project weer stil. Vorig jaar is het platform weer opgestart met alleen ambtenaren, zonder vervelende pottenkijkers. Althans, Van Hulten heeft niets meer gehoord en is ook niet afgezegd. Het boek van Van Hulten geeft een duidelijk inzicht in het struisvogelsyndroom in de Nederlandse politiek.