Ondernemerschap als doucheputje van de arbeidsmarkt

De stap naar ondernemerschap is kleiner dan ooit en de drempel door alle stimuleringsmaatregelen van de laatste jaren schrikbarend laag. Iedereen kan zijn eigen zaakje beginnen, of het nu gaat om een internetbedrijfje, freelancen in de zorg of lijkenwasser op inleenbasis. In 2013 upgradede 150.000 – dertien procent meer dan een jaar eerder – zich met een KvK-nummer van werkeloze of voormalig werknemer naar eigen baas met in het gunstigste geval een handjevol personeel, zo maakte de KvK zojuist bekend. Dat laatste spreekt echter allang niet meer vanzelf. De ondernemer anno 2014 is zzp'er, namelijk 94 procent van de starters vorig jaar.

Meetellen in ondernemersland

Dat percentage verraadt de werkelijkheid die heel wat minder schitterend is dan veel ondernemerschap toejuichende partijen willen doen geloven. Net als veel media overigens die vrolijk koppen met 'Meer bedrijven gestart in 2013' (nu.nl), alsof het een onverdeeld positieve trend is. Maar de negen-tot-vijf-werker die om zes uur aan de piepers zit is echt niet in één klap getransformeerd naar een ambitieuze ondernemer met verreikende leiderschapskwaliteiten. Zoveel hebben we niet gewonnen aan ondernemersgeest, de definitie van het ondernemersbestaan is simpelweg flink veranderd.

Van oudsher is zzp'er of freelancer geen aparte rechtsvorm – en kun je je dus niet als zodanig inschrijven in het Handelsregister. De meesten van hen staan daarom te boek als eenmanszaak of bv. Toch was er decennialang een scherp onderscheid tussen zzp'er en ondernemer: als zzp'er of freelancer kluste je hier en daar wat bij en als ondernemer had je een eigen winkel of bedrijf inclusief personeel, ziekte- en pensioensregelingen. Pas met een bedrijfspand en minstens een assistent op de loonlijst telde je mee in ondernemersland.

Tegenwoordig is dat allemaal niet meer nodig. Als freelancer met drie opdrachten per jaar heb je het volste recht met trots aan je vrienden te verhalen over je eigen zaak en het harde ondernemersleven. Ondertussen wordt er alles aan gedaan om een fatsoenlijke ziekte- en pensioensregeling op touw te zetten voor deze almaar groeiende groep.

Verkapte werkeloosheid

Iedereen is ondernemer en ondertussen heeft niemand werk. Want ook de KvK geeft toe dat de oorzaak van de massale run op een KvK-nummer niet zozeer voortkomt uit een diepgewortelde ambitie om een eigen zaak te beginnen, maar uit een door de crisis aangejaagde noodzaak. Werknemers die worden ontslagen zien voor zichzelf beginnen vaak als enige uitweg. Een baan in loondienst is onvindbaar en het leven is nu eenmaal dragelijker als nauwelijks rondkomende zzp'er dan als werkeloze bankzitter waar geen enkel cv beter van wordt.

Ondertussen is het aanbod van werknemers nog altijd heel veel groter dan het werk dat beschikbaar is en het loon dat zzp'ers voor hun diensten ontvangen daardoor om te huilen zo laag. Werknemers worden simpelweg ontslagen om vervolgens voor een veel lager tarief als freelancer te worden ingehuurd, krijgen daarbij slechts een deel van het werk dat ze voorheen deden en vangen bot bij veel andere potentiële opdrachtgevers die overspoeld worden door het aanbod freelancers.

Zolang het alternatief uitblijft, zal het aantal zzp'ers stijgen en kan Nederland met trots berichten over de groeiende ondernemersdrang van haar bevolking. Het ondernemerschap is zo verworden tot het vangnet van de arbeidsmarkt, het doucheputje van de economie. Eén voordeel: het werkeloosheidscijfer daalt en een uitkering hoeft de staat ze niet te betalen, formeel gezien zijn de zzp'ers immers werkzaam. Goed nieuws voor de staatskas zou je zeggen, maar dat goede nieuws werd de afgelopen jaren teniet gedaan door de koortsachtige drang van politici om ondernemerschap te stimuleren en te spekken.

Als reactie op de cijfers liet D66-kamerlid Verhoeven al weten dat mensen gestimuleerd moeten worden om ondernemer te worden. Over welk soort ondernemerschap hebben we het dan? Nog meer zzp'ers zonder opdrachten die de werkeloosheidscijfers verdoezelen?