Pompen en wegwezen - Hoe ethicus Koos Hoogland furieus anti-Shell werd

Dat is, geloof ik, vanwege de houding van Shell tegenover bewoners in de buurt van de oliebronnen in Nigeria. Als ik haar moet geloven worden hun belangen met voeten getreden door milieurampen, geweld, corruptie en andere subversieve activiteiten van deze multinational. Als het aan haar ligt werd Shell het predicaat ‘Koninklijke’ al jaren geleden afgenomen.

aar efficiënt als ik ben rijd ik altijd mijn tank leeg tot de laatste druppels brandstof en tank dan bij het eerstvolgende benzinestation. En soms is dat Shell en dan trotseer ik maar weer eens een huwelijkscrisis, want in duwen naar het volgende station heb ik ook geen zin. Bovendien strijden mijn juristen-hoofd en mijn ethicus-hart vaak met elkaar. Als vastgoedrechtjurist waren Shell en de NAM jarenlang cliënten van mij. En een oud-Nederlands spreekwoord zegt het al: Wiens brood men eet...

Ich bin ein Groninger

Als ethicus hebben ze mij daar jammer genoeg nooit gezien. Ik had ze wel wat kunnen leren. Maar sinds Shell zich op slinkse wijze onder de verantwoordelijkheid voor de aardbevingsschade in de provincie Groningen uitdraait is de achterban van de boycot van mijn vrouw met 100% gestegen. Ik doe ook mee!

Wat is er gebeurd dat ik, toch de zelfbenoemde meest gematigde bedrijfsethicus van het Westelijk Halfrond (‘Waar gewerkt wordt vallen spaanders’), zo furieus anti-Shell ben geworden? Wel, ook 'ich bin ein Groninger' (vrij naar president Kennedy). Ver voordat het Slochtergas werd ontdekt, in de vijftiger jaren, speelde ik na schooltijd in de kelders van de ruïnes van de Tweede Wereldoorlog op de Grote Markt in Groningen. (Daarna heb ik het 'nieuwe stadhuis' gebouwd en gesloopt zien worden, terwijl nu dezelfde locatie Waagstraat heet en er winkels staan. Zo kort is de levenscyclus van het onroerend goed tegenwoordig).

Meedogenloos besluit

Jan de Jong, oud-inspecteur-generaal van het Staatstoezicht op de Mijnen, verklaarde dat het vorige kabinet een 'meedogenloos' besluit had genomen om de gaswinning niet sneller te reduceren. Met dat besluit is bewust veel risico genomen, waardoor zelfs doden hadden kunnen vallen. 

Aan die verantwoordelijkheid onttrekt Shell zich nu. De vermindering van de gaswinning moet aanzienlijk zijn voordat Groningen weer veilig wordt. Ik moet er niet aan denken dat mijn kleinkinderen straks weer in de ruïnes op de Grote Markt kunnen spelen, omdat de boel is ingestort of bijvoorbeeld de spits van ‘d’ Olle Grieze’ Martinitoren (97 meter hoog) door een aardbeving door het dak van de naastgelegen Sociëteit Mutua Fides van het studentencorps Vindicat atque Polit dondert. Dat zou toch jammer zijn van het aanstormend Shell-topkader.

Als getogen Groninger, jurist en bedrijfsethicus vind ik het onbestaanbaar dat Shell vlak na een rechterlijke uitspraak dat de Shell-dochter NAM alle schade door de gaswinning moet vergoeden, een juridische maatregel heeft genomen waardoor Shell niet meer aansprakelijk zou zijn. Dagblad Trouw ontdekte in het laatste jaarverslag dat Shell de zogenaamde 403-verklaring in juni 2017 heeft ingetrokken.

403-verklaring

Shell vrijwaart zich door de intrekking van deze sinds 1985 bestaande aansprakelijkheidsstelling. Met zo’n verklaring hoefde Shell-dochter NAM zelf geen jaarrekening te presenteren omdat de moedermaatschappij zich aansprakelijk stelt voor eventuele schulden uit contracten. 

Juridisch gesproken is, nu de NAM inmiddels eigen jaarrekeningen publiceert, de 403-verklaring niet meer nodig. Maar ook schikkingen met aardbevingsgedupeerden zijn contracten en met het schrappen van de verklaring zou Shell daar nu niet meer aansprakelijk voor zijn. Door het intrekken van de 403-verklaring heeft Shell zich in een betere onderhandelingspositie gemanoeuvreerd. Sluwe jongens.

Shell wordt momenteel niet alleen door de boycot van mijn vrouw en mij geteisterd, maar heel Nederland valt over Shell heen. De media, de politiek, de boeren en burgers reageren furieus. Samen met de NAM worden beide aandeelhouders bij de minister op het matje geroepen. Om de hun eigen imagoschade te beperken zegt Shell nu aan de aardbevingsschades mee te zullen betalen. De juridisch belangrijkste vraag is echter: op basis van aansprakelijkheid of op vrijwillige basis? Dat maakt aan de onderhandelingstafel nog al wat uit.

Redelijk ontluisterend werkje

Ik grasduinde maar eens door de ethische code van Shell (Algemene Beleidsuitgangspunten). Zoals gebruikelijk een redelijk ontluisterend werkje, zo’n code van een bedrijf te vergelijken met hun dagelijkse handelswijze. De Shell-code is een prachtig tekstueel product, alleen nu de praktijk nog. Ik citeer: ‘Bij al onze werkzaamheden laten wij ons leiden door onze gemeenschappelijke kernwaarden van oprechtheid, integriteit en respect voor mensen.’

Het management heeft de plicht om prioriteiten af te wegen en om op grond van die afwegingen overeenkomstig die onderling onverbrekelijk verbonden verantwoordelijkheden te handelen jegens aandeelhouders, klanten, medewerkers en (als laatste) jegens de samenleving. ‘Bedrijfsvoering als verantwoordelijk lid van de samenleving, (...) voor zover dat binnen de legitieme rol van het bedrijfsleven past en het in acht nemen van normen voor veiligheid, gezondheid, welzijn en milieu.’

Ook zegt Shell te streven naar het zijn van ‘een goede buur’ door het voortdurend verbeteren van de manieren waarop zij direct of indirect bijdragen aan het algemeen welzijn van de gemeenschappen waarin zij werken. Zij zeggen het effect op de samenleving van hun bedrijfsactiviteiten zorgvuldig te beheren en samen te werken om de voordelen voor de lokale gemeenschappen te vergroten en nadelige effecten van hun activiteiten te verminderen. Men zegt zich ervan bewust te zijn dat regelmatige dialoog met en betrokkenheid van hun belangengroepen essentieel zijn. ‘Bij onze interacties met (.…) lokale gemeenschappen is ons streven om naar hen te luisteren en een oprechte en verantwoorde respons te geven.’

Hoe ze dat ethisch rijmen met het wegduiken voor hun aansprakelijkheid voor de schade van de Groningers is mij een raadsel.