Vrijheid is niet vanzelfsprekend

De dag voordat Wikipedia op zwart gaat, betreden we het kantoorpand van Bits of Freedom op het rustieke Bickerseiland in Amsterdam. Binnen rinkelen de telefoons luidruchtig. Ot van Dalen, die ons ontvangt voor een interview, wordt direct  weggeroepen voor een spoedoverleg. In de ruimte waar wij zijn achtergelaten vallen de posters van de ‘Big Brother Awards’ direct op. Het is het jaarlijks terugkerende evenement waar de meest grove privacyschenders een award ontvangen.

Bits of  Freedom werd bekend om deze manier van bedrijven tot de orde roepen. ‘Het is druk’, verklaart Ot even later. ‘Morgen gaat Wikipedia op zwart en journalisten hangen aan de telefoon voor onze mening.’ Dat is niet gek, Bits of Freedom is de enige Nederlandse burgerrechtorganisatie die opkomt voor internetvrijheid en privacy.

Ot is degene die de stichting zo’n drie jaar geleden nieuw leven inblies. Hij ruilde destijds zijn advocatenbaan bij De Brauw in, om te gaan werken voor de stichting waarmee hij al sinds zijn studiejaren sympathiseerde. ‘Mijn plan was altijd al om terug te gaan naar BoF. Ik wilde iets doen waar ik in geloofde. Wat ik toen niet besefte is dat het opbouwen van een organisatie die duidelijk nieuwe impulsen nodig had, zo leuk is.’

Tegenwoordig weten de media Bits for Freedom te vinden wanneer er een deskundig advies of oordeel nodig is over een rechten- of privacyzaak. Voor bijna elk krantenartikel over een dergelijke zaak waarvoor de schrijvende journalist enige research verricht, wordt Ot of een van zijn collega’s om een reactie gevraagd. Met reden, want de jongens weten waar ze het over hebben. Ze hebben grofweg drie doelstellingen die ze nastreven in hun gezamenlijke gevecht tegen iedere instantie die internetvrijheid wil beperken.

Open, neutraal en toegankelijk internet

‘Allereerst moet internet open zijn voor iedereen. Websites mogen niet geblokkeerd worden en diensten als WhatsApp mogen niet extra worden belast.’ Waarom dat zo belangrijk is? ‘Als internet open en neutraal is, is er plek voor innovatie en alternatieven voor bestaande diensten. Bovendien hebben consumenten recht op keuzevrijheid.’ Daarom mag internet wat Ot betreft niet zomaar afgesloten worden. ‘Kijk, als je je rekening niet hebt betaald, is het logisch dat je wordt afgesloten’, legt Ot uit, ‘maar als je, bijvoorbeeld, een klantmedewerker van UPC bedreigt, niet.’

Privécommunicatie moet privé blijven

‘Ons tweede speerpunt is privacy. Je surfgedrag, keuzes en activiteiten op internet zijn tegenwoordig bij overheid en bedrijven overal bekend. Het gevolg is dat je terughoudender kunt worden op internet. Een ander gevolg is dat er misbruikt kan worden gemaakt van de gegevens. Wij zeggen: minder opslaan, en minder toegang tot informatie. Richt je alleen op dataverkeer van verdachten, niet op de rest van Nederland.’

‘Als derde punt vinden we dat wat jij op internet doet, je moet kunnen blijven doen – beschermd door de vrijheid van meningsuiting. Als je onrechtmatige dingen doet, moet dat worden aangepakt, maar wel met een proportionele maatregel. Wij vinden bijvoorbeeld dat het Openbaar Ministerie niet zonder rechtelijke toetsing websites van het internet mag halen.’

Vechten tegen het onmogelijke?

De doelstellingen die Ot voor ons op tafel legt, klinken helder en doordacht. Toch behoren rechtszaken tot de dagelijkse kant van zaken en lijkt zowel de overheid als bedrijven ons surfgedrag steeds meer in te perken. Het is dan ook moeilijk je aan de indruk te onttrekken dat Bits of Freedom een bewonderenswaardig, maar ook onmogelijke strijd vecht. Is de uitkomst van de strijd niet allang bepaald? Vecht BoF niet tegen de bierkaai?

‘Ik denk dat er altijd een club moet zijn als Bits of Freedom, om er voor te zorgen dat alle voorstellen door bedrijven en regering kritisch onder de loep worden genomen. Dat we ons doel niet zomaar bereiken is inherent aan de overheid die streeft naar meer controle. We behalen echter genoeg overwinningen om tevreden te zijn en onszelf soms zelfs champagne te beloven. Ik hoop wel dat er de komende jaren een kentering gaat plaatsvinden en de drang naar controle wat minder gaat worden. Het lijkt wel alsof de overheid de afgelopen jaren het internet heeft ontdekt en steeds meer wil gaan reguleren.’

Precair punt: auteursrecht

ls we het hebben over rechtszaken en internetvrijheden, denken we al snel aan auteursrecht. De discussie daarover lijkt zo oud als het internet zelf. Dat kan Ot beamen, al noemt hij auteursrecht slechts één voorbeeld van de gevestigde orde die de controle verliest met de komst van internet. ‘In het algemeen geldt dat bedrijven niet langer achterover kunnen zitten, maar moeten innoveren. De auteursrecht/entertainmentindustrie heeft echt veel te lang gewacht. De muziekindustrie had in 2000 al de bui moeten zien hangen met Napster en Kazaa en met initiatieven moeten komen. Als dat was gebeurd, hadden we nu veel meer maatschappelijke legale alternatieven gehad. Het is volstrekt bizar dat we nu, tien jaar na dato, pas een Spotify kunnen gebruiken.’

Doemscenario

Dat het van belang is dat Bits for Freedom, de enige Nederlandse organisatie van zijn soort, de strijd aan blijft gaan, blijkt wel uit het doemscenario dat volgens Ot op de loer ligt. ‘Het gevaar is dat er in de toekomst nog preciezer gekeken wordt naar wat mensen op internet doen. Dan ben je in een situatie waar zelfs het meest totalitaire regime nog niet is aanbeland, namelijk dat het internetverkeer van iedereen wordt bijgehouden, alleen om de auteursrechtindustrie te vriend wil houden.

Dat lijkt nog ver weg, maar volgens Ot is het dichterbij dan je denkt. ‘Het is helemaal niet zo’n onrealistisch scenario.’ ‘Het doemscenario is vervolgens dat de mogelijkheid om pc’s voor allerlei doeleinden te gebruiken, aan banden wordt gelegd en dat je ze alleen voor specifieke doeleinden mag gebruiken die zijn goedgekeurd door de overheid of bedrijven als Microsoft en Disney. De eerste varianten daarvan zie je al; filmpjes die je alleen maar gedurende een bepaalde periode mag bekijken en niet mag delen.’

Ot staat aan kop van een bedrijf waar hij altijd al naar terug wilde. Omdat zijn interesse daar ligt en hij het belangrijk vindt dat er een instantie is die de vrijheden van burgerrechten in de gatenhoudt. ‘Ik heb de luxe te doen wat ik leuk vind’, verklaart hij. Maar dat betekent niet dat hij tot aan zijn pensioen zijn huidige positie zal blijven bekleden. ‘Ik heb gemerkt dat ik het heel leuk vind om een nieuwe onderneming op te zetten, dus dat is iets wat ik in de toekomst misschien nog wel een keer ga doen.’

Er komt een moment waarop BoF het zonder Ot moet doen. ‘Ik vind het sowieso heel belangrijk dat de stichting ook zonder mij kan bestaan’, maakt Ot duidelijk. ‘Daarom delen alle medewerkers wat ze tegenkomen en ervaren op een gedeelde server.’ Voordat het zover is, wil Ot nog een hoop bereiken met Bits of Freedom.

We vragen hem wat hij voor ontwikkelingen verwacht in de toekomst. ‘De discussie die we nu hebben over auteursrecht, gaan we veel heftiger hebben in andere domeinen, bijvoorbeeld de 3d printer. Als je dan dingen kunt namaken, krijgen we de hele discussie weer opnieuw. De argumenten zullen hetzelfde zijn. Mijn heilige overtuiging is dat als we het probleem de volgende keer sneller op willen lossen, we heel snel moeten inspelen op de kansen die het internet ons biedt en geld gaan verdienen via het internet.’