Boekentip: Ziek van je baas

26. oktober 2022 - 20:32

Door: Redactie Baaz

Je bent niet de enige in Nederland die ziek wordt van een manager die zich gedraagt als een dictator of een controlfreak. Veel managers kunnen niet delegeren, zijn wantrouwig, wispelturig of komen hun afspraken niet na. Dit kan een gevoel van onzekerheid en onveiligheid veroorzaken, langzaam maar zeker raak je gedemotiveerd en voor je het weet zit je ziek thuis. Hoe overleef je zo’n manager? Wij gingen in gesprek met Bart Groothuis over de aanleiding voor het schrijven van zijn boek ‘Ziek van je baas’ en zijn visie op de huidige generatie managers.

Eerst even kennis maken

Bart Groothuis (1961) is getrouwd, woonachtig in Zeist en heeft drie kinderen die inmiddels al de deur uit zijn. ‘‘Ik werk vier dagen per week als principal adviseur bij M&I/Partners in Zeist. Waar vanuit ik non-profit organisaties adviseer en begeleid bij complexe IT-(besturings-)vraagstukken op directie- en bestuurlijk niveau. Soms als adviseur, vaak als interim-manager. Voor sommige mensen klinkt advieswerk en interim-werk als een vreemde combinatie, maar voor mij is het heel logisch. Ik vind het leuk om bij een klant te onderzoeken wat er aan de hand is en hierover te adviseren. En helemaal leuk als je dan als (interim)manager ook je eigen advies- en verbeterprogramma mag uitvoeren.’’

Bart is opgeleid als chemisch analist maar kwam na zijn militaire dienst, begin jaren tachtig, niet aan de slag vanwege een zware economische crisis. ‘‘Pc’s en thuiscomputers bestonden nog niet, maar ik programmeerde wel thuis op een microcomputer. Toevallig ben ik de automatisering ingerold en daar altijd in gebleven. Die analistenopleiding komt me in mijn huidige werk nog altijd van pas om heel analytisch naar een vraagstuk te kunnen kijken.’’

Hobby’s komt Bart niet te kort: ‘‘Zo’n tien jaar geleden heb ik mijn vliegbrevet gehaald en met enige regelmaat vlieg ik met familie of vrienden en zakenrelaties. Altijd grappig om meerdere keren boven een woonwijk te vliegen en te merken dat iemand zijn eigen huis niet terug kan vinden vanuit de lucht. Vijf jaar geleden ben ik begonnen met pianoles, dat levert ook weer mooie momenten op. Wat is het toch lastig als je vingers niet willen doen wat je in je hoofd hebt. En sinds de kinderen het huis uit zijn en we weer meer ruimte hebben, ben ik begonnen met een jeugdhobby; een modelspoorbaan. Tja, en tussendoor ook nog boeken schrijven.’’

In mei 2022 verscheen zijn boek ‘Ziek van je baas’ en daar wilden wij graag meer over weten.

Je schrijft kritisch over het wangedrag van managers. Hoe ernstig is de situatie?

‘‘Ik schrijf inderdaad over wangedrag van managers waardoor medewerkers ziek kunnen worden, maar heel vaak is dat ziekmakende wangedrag niet opzettelijk. Heel veel managers zijn doorgegroeid naar een managementfunctie zonder dat ze daarvoor zijn opgeleid of daarin worden begeleid. Opeens is iemand manager en moet hij of zij leidinggeven en worden beginnersfouten gemaakt. En als zo’n beginnende manager niet begeleid wordt, of gewezen wordt op zijn fouten blijft hij deze de rest van zijn carrière maken. Natuurlijk zijn er mensen die genieten van de macht en de status en het ‘de baas zijn’. Deze mensen kunnen er misbruik van maken dat ‘ondergeschikten’ in een min of meer afhankelijke positie zitten. En dan kunnen er ook uitwassen ontstaan zoals we ook bij The voice of Holland hebben gezien.

Ik denk dat de situatie nu niet veel ernstiger is dan pak hem beet tien of twintig jaar geleden, maar dat, mede door de MeToo-beweging, echt (seksueel) grensoverschrijdend gedrag nu gelukkig eerder in de openbaarheid komt. De situatie is echter nog steeds ernstig te noemen. Ik denk dat iedereen in zijn naaste omgeving wel een paar mensen kent die overspannen thuis zitten door ‘gedoe’ op het werk.’’

Kun je voorbeelden geven van veel voorkomend ziekmakend gedrag?

‘‘Ik vergelijk management vaak met ouderschap. Ouder zijn en manager zijn is moeilijk. Je kunt het niet leren uit een boekje. Je leert het vooral in de praktijk. Zowel kinderen als medewerkers hebben op de eerste plaats waardering, liefde, aandacht, vertrouwen en geborgenheid nodig. Als deze zaken ontbreken komen kinderen en medewerkers in de knel.

De afgelopen jaren is in veel (zorg)organisaties ‘zelfsturing’ of ‘zelforganisatie’ als besturingsmodel ingevoerd. Deels met de beste bedoelingen, deels om te bezuinigen op een managementlaag. Het gevolg is dat er nu veel management-op-afstand is. Een heel ziekmakende managementstijl. Een manager heeft nu opeens honderd tot honderdvijfentwintig medewerkers ‘onder zich’. Zo’n manager-op-afstand kan onmogelijk alle medewerkers kennen en kan onmogelijk oprechte aandacht of waardering geven. In dergelijke organisaties zie je dan ook een hoog verzuim en groot verloop. Gelukkig lijkt de hype van dit besturingsmodel op zijn retour en kiezen veel (zorg)organisaties er weer voor om met kleinere teams en teammanagement te werken.

Een andere veel voorkomende en heel ziekmakende managementstijl is de ‘regelneef’. De regelneef is voor zijn ondergeschikten een drama, omdat hij zich direct bemoeit met het werk dat hij eerder gedelegeerd heeft aan zijn medewerkers. Stel, jij bent teamleider van een groep consultants en je hebt voor de komende weken de planning gemaakt welke consultant op welke opdracht zit. Als jouw baas een regelneef is kan het zomaar gebeuren dat deze regelneef ingrijpt in jouw planning omdat één van jullie klanten jouw baas (de regelneef dus) gebeld heeft en geklaagd heeft. Om deze ene klant te vriend te houden doet de regelneef toezeggingen over de inzet van jouw consultants bij deze klant zonder ook maar enige rekening te houden met jouw planning. Het gevolg is dat jij je planning om moet gooien en jij te maken krijgt met een andere boze klant omdat de planning omgegooid is. Regelneven denken klantgericht te zijn, maar ze zijn een beetje dommig en denken alleen in kortetermijnoplossingen. Voor medewerkers van de regelneef is het allemaal heel frustrerend om steeds geconfronteerd te worden met zijn onvoorspelbare acties die een hoop extra werk opleveren.’’

Wat kun je doen als je geconfronteerd wordt met een ziekmakende manager?

‘‘In essentie zijn er drie strategieën die je kunt volgen als je te maken hebt met een ziekmakende manager. Ten eerste kun je ervoor kiezen niets te doen en te proberen je manager te overleven. Dat is vaak lastig, zeker als datgene dat je manager doet je echt aangrijpt en ziek maakt. Ten tweede kun je proberen iets aan de situatie te veranderen: je kunt proberen jezelf te veranderen zodat je laconieker wordt en er niet ‘ziek’ van wordt, of je kunt proberen je baas of de situatie te veranderen. Laconieker tegenover je baas en zijn gedrag staan, lukt vaak alleen met hulp van een coach of psycholoog. Iets aan je baas veranderen kan door alleen of met een groep collega’s naar je baas te gaan en het gesprek aan te gaan of naar de-baas-van-je-baas te gaan, of naar een vertrouwenspersoon. Ten derde en als uiterste redmiddel: van baan veranderen. Let er dan wel op dat jij bij je sollicitatieprocedure bij je nieuwe bedrijf goed checkt of je nieuwe baas niet net zulk ziekmakend gedrag vertoont als je huidige baas.’’

Ben je hoopvol dat managers hun leven zullen beteren?

‘‘In deze vraag ligt verscholen dat managers expres medewerkers ziek maken en dat geloof ik niet. Ik denk niet dat er veel managers zijn die ’s morgens naar hun werk gaan en denken: zo, nu ga ik er eens voor zorgen dat Pim ziek wordt. Ik denk echt dat ‘de meeste mensen deugen’. Ik denk dat het zou helpen als managers eens wat vaker in de spiegel kijken, of als ze vaker (anonieme) feedback vragen van hun medewerkers. Of met andere managers aan intervisie doen.

Management is een moeilijk vak. Je kunt nooit iedere dag alle medewerkers het helemaal naar de zin maken. Je moet moeilijke keuzes maken, je moet je aandacht verdelen. Een belangrijke eigenschap die veel managers moeten leren, maar die heel veel problemen voorkomt is fouten durven toegeven en ‘sorry’ durven zeggen.’’

Wat motiveert jou om hierover te schrijven?

‘‘Ik ben interim-manager en ik word wel eens onaangenaam verrast door de situatie die ik aantref als ik net aan een nieuwe opdracht begin. Er zijn vaak medewerkers op een afdeling die al jaren geen echte aandacht meer hebben gehad. Medewerkers die qua kennis en kunde ernstig achterlopen. Medewerkers die niet exact weten wat er van hen verwacht wordt. Medewerkers die de kantjes ervan af lopen en waar niemand iets aan doet. Medewerkers die met langdurig verzuim thuis zitten. En medewerkers met hart voor de zaak die zich een slag in de rondte werken. Niet zelden tref ik ronduit verwaarloosde afdelingen aan met slecht management als oorzaak. En ik merk het ook in mijn vriendenkring; mensen die ziek worden van hun (slechte) manager.

Ik hoop met mijn boek medewerkers weerbaarder te maken en ik hoop dat managers die mijn boek lezen kritischer naar zichzelf durven kijken.’’