‘Psychisch verzuim ontstaat nooit door werkomstandigheden alleen’

Aangeleerd gedrag

Botman stelt dat psychische klachten nooit alleen komen door werkomstandigheden, maar altijd verband houden met iemands sociale context. “Dat is de familie waarin iemand wordt geboren en het gezin waarin iemand opgroeide. Zo is de manier waarop er in dat gezin met elkaar werd omgegaan van grote invloed op het gedrag op latere leeftijd. Een voorbeeld ter illustratie. Als de vader is en de oudste zoon moet dat gat opvullen, dan is de kans groot dat die oudste zoon later in zijn leven automatisch de leiding neemt. Dat is het gedrag dat er vroeger voor zorgde dat hij niet buiten de boot viel en dat neemt hij de rest van zijn leven mee.”

“Het tegenovergestelde is ook het geval: als iemand in zijn vroege jeugd leerde om zichzelf weg te cijferen omdat een van de ouders ziek was, dan is de kans groot dat hij of zij later een pleaser wordt. Dan is het niet gek als zo iemand te veel hooi op zijn vork neemt en over zijn grenzen gaat. 95 procent van ons gedrag komt voort uit het onbewuste deel van ons brein. We denken vaak dat we rationele wezens zijn, maar we doen ontzettend veel op de automatische piloot. En die automatische piloot wordt getraind in de eerste jaren van ons leven. Dat is ook waarom de ene medewerker bezwijkt onder een hoge werkdruk en de ander niet.”

Intergenerationeel trauma

Ook de geschiedenis van de familie speelt volgens Botman een rol in het gedrag van professionals. “Er is de laatste tijd steeds meer aandacht voor zogenoemde intergenerationele trauma’s. Het leed dat een generatie eerder plaatsvond, heeft niet alleen effect op degenen die het trauma meemaakten, maar ook blijvend effect op de kinderen en zelfs kleinkinderen.”

“Uit onderzoek blijkt dat de kinderen van vrouwen die zwanger waren ten tijde van 9/11 en die het instorten van de torens van dichtbij hebben meegemaakt, vaker bang zijn voor vreemden en eerder schrikken van harde geluiden dan hun leeftijdgenootjes. Ook andere traumatische gebeurtenissen blijken genetisch doorgegeven te worden aan de volgende generatie. De impact ervan mag niet onderschat worden: de tweede wereldoorlog is in veel gezinnen slechts twee generaties geleden.”

Gedrag op de werkvloer

De vraag is wat deze inzichten voor de werkvloer betekenen? Botman: “Ik denk dat het voor ondernemers relevant is om te weten dat 95 procent van ons gedrag uit ons onbewuste brein komt. Slechts 5 procent van ons gedrag is een rationele keuze. Dat is bij iedereen zo, ook als we aan het werk zijn. De meeste trainingen die in organisaties worden gegeven, steken in op die 5% ratio. Dan leer je bijvoorbeeld timemanagement of hoe je feedback moet geven. Maar dat is slechts symptoombestrijding, want de oorzaak van het gedrag zit niet in het rationele brein.”

“Natuurlijk moet het op de werkplek op orde zijn: iemand moet genoeg autonomie hebben, problemen moeten niet eindeloos blijven slepen en de workload moet passen bij iemands expertise, vaardigheden en beschikbare tijd. Maar als dat allemaal op orde is en een werknemer heeft toch psychische klachten, dan kan de systemische invalshoek, waarbij je kijkt naar het gezin en de familie van herkomst, enorm verhelderend zijn. Het fijne van deze aanpak is dat het vaak heel kort en krachtig is, want zodra iemand zicht heeft op de oorzaak van zijn problemen, dan ligt de oplossing ook binnen handbereik.”