BaazEthics: Integer leiderschap

 De combinatie van waarden en normen (stelsel van regels) noemen we cultuur. Ieder bedrijf  heeft een eigen cultuur. Alle grote accountantskantoren hebben een afdeling ‘forensic accounting’. Als er ethisch iets fout gaat binnen een bedrijf zoeken die, in plaats van te kijken naar wat er mis is met de cultuur van het bedrijf, naar de zogenaamde ‘rotte appels’ in een organisatie: de fraudeurs, de verduisteraars, etc.

In het boek ‘Het lucifer effect’ van Philip Zimbardo lezen we dat ‘rotte appels’ situationeel worden geconditioneerd. Dat wil dus zeggen dat wij allemaal een ‘rotte appel’ kunnen worden: óók de directie en de leidinggevenden. Dan helpt het niet een integriteitsprogramma in je bedrijf uit te rollen. Ethische sturing zonder voorbeeldgedrag leidt nu eenmaal niet tot integer handelen van de medewerkers. Bestaan er wel integere organisaties? Het antwoord is nee. Het zijn de mensen binnen de organisatie die bepalen of er integer gehandeld wordt of niet.

Menselijke potentie

Vanzelfsprekend staat of valt dit met het ethisch leiderschap van de directie en het management. Maar daar blijkt het vaak mis te gaan. Niet altijd alleen op het punt van het goede voorbeeld, maar ook op het punt van delegeren van verantwoordelijkheid. Uit recent onderzoek blijkt dat organisaties de menselijke potentie in de weg staan. Natuurlijke hulpbronnen (grondstoffen) worden overbelast, maar het belang van menselijke kracht wordt juist onderschat. Vijftig procent van de inventiviteit van de medewerkers wordt op de werk - of kantoorvloer - niet benut. Een grootse verspilling van talent, energie en arbeidssatisfactie. En zonder eigen verantwoordelijkheid is ethisch handelen niet mogelijk.

Zelf verantwoordelijk zijn voor je eigen leven, werk en gezin is een groot goed. Sartre is de filosoof van het existentialisme: 'De mens is geworpen in vrijheid'. Dat betekent dat je zelf verantwoordelijk bent voor je eigen handelen. Ook als je niet handelt, handel je toch. Je neemt immers de beslissing niets te doen. Je bent niet verantwoordelijk voor de zaken die je overkomen, maar je bent wel verantwoordelijk voor de keuze die je maakt over wat je met die situatie gaat doen. Zowel voor de positieve als negatieve consequenties. Schuld uit het verleden kan worden omgezet in verantwoordelijkheid voor het hier en nu. Een echte leider zijn kan alleen maar als je ook verantwoordelijkheid voor jezelf kunt nemen.

Een integere leider beïnvloedt zijn omgeving vanuit een positieve intentie. Je wilt jezelf en je omgeving op een hoger plan brengen. Communiceer alle stappen die je wilt nemen met alle betrokken partijen. Controleer daarna of de instemming oprecht is (commitment) en accepteer dat er ‘Beelden Naast Elkaar’ kunnen bestaan. Stel het beeld van de ander centraal. Vraag door/luister actief, spreek uit dat je zijn standpunt begrijpt, zoek samen naar beste oplossing. (Leestip: Fisher & Ury: Getting to yes. Negotiation agreement without giving in.)

Oorzaak: omgeving

De meeste mensen wijten hun problemen aan de omgeving: een teruglopende omzet, een tegenwerkende bank, een directieve directeur, een onbetrouwbare cliënt. Het probleem is dat, als je je omgeving als probleem kwalificeert, jij in de slachtofferrol kruipt. Herformuleer de probleemstelling in de ik-sfeer: 'Ik vind het vervelend dat ….' Daardoor ben jij de baas over je eigen probleem. Werk samen op een hoger plan. Benadruk positieve intentie, vraag om begrip, zoek een oplossing die alle partijen aanspreekt, maak concrete afspraken. Hanteer stimulerende normen: aanmoedigingen zijn goed voor eigenwaarde, verbeteren de relatie, maken onafhankelijk, vergroten je invloed en verbeteren de sfeer. Gedrag verandert pas als men zich bewust is dat nieuw gedrag meer oplevert dan het oude gedrag. 

Als je je de vraag stelt: 'hoe ziet mijn gedrag er naar mijn omgeving uit als ik mijn waarden leidend laat zijn in mijn gedrag?' leef je van binnen naar buiten. Zo kom je dicht bij jouw kern. Het is de authentieke bron waaruit alles ontspringt. Authenticiteit betekent ‘echtheid’ en daardoor betrouwbaarheid, integriteit (leestip: Authentiek leiderschap - Bas Blekkingh). Authentiek gedrag is echt omdat het voortkomt uit je echte ik en niet uit je ego. Je weet wie je bent, waar je voor staat. Hier ligt je diepste drijfveer verborgen: je missie, datgene wat jij op aarde komt bijdragen. Geven is daarbij een cruciaal begrip. Geven is onvoorwaardelijk. De opbrengst is ‘ertoe doen’. Dit bereik je door het zien van de creatie die voortkomt uit je missie. De beloning is een erg goed gevoel. Wat zijn jouw missies? Jouw allesomvattende missie.

Authentiek gedrag

Authentiek zijn is ‘echt zijn en integer handelen vanuit je missie’. Integer in het Grieks (we hebben heel veel aan de Grieken te danken!) betekent ‘heelheid’. Authentiek gedrag biedt de grootste kans op geluk en succes. Iemand die én zichzelf én anderen helpt groeien heeft een grote toegevoegde waarde. Vanuit je missie kun je een visie definiëren: Hoe ziet jouw omgeving er over een aantal jaren uit als je je missie leidend laat zijn. Deze visie kun je goed aan anderen overdragen. Je kunt in het hier en nu een stappenplan maken hoe deze visie te bereiken. Je medewerkers vertonen eveneens authentiek gedrag als ze zich veilig voelen in jouw groep. Veiligheid is er als jouw visie, missie en waarden kristalhelder zijn. Een dienend, integer leiderschap.

Pas nadat je jezelf grondig onder handen hebt genomen en bereid bent vanuit je eigen kern te gaan werken kun je gaan bouwen aan een goede organisatie met ethische medewerkers. Hoe doe je dat? Om te beginnen geldt voor al jouw medewerkers hetzelfde als voor jou. Vergeet niet dat je vijftig procent van het talent, de energie en arbeidsvreugde van je medewerkers laat liggen. Creëer binnen jouw organisatie/afdeling de veiligheid waarbinnen werknemers bereid zijn eigen verantwoordelijkheid te nemen. Onderstaand stappenplan kan je daarbij helpen.

Stap 1: Formuleer gezamenlijk de basiswaarden van je organisatie.
Stap 2: Stimuleer het ‘individueel moreel oordeel’ van je medewerkers door middel van groepsgesprekken.
Stap 3: Natuurlijk zijn er regels nodig en is een gedragscode noodzakelijk.
Stap 4: Om te voorkomen dat medewerkers in de fout gaan moet je verleidingen wegnemen.
Stap 5: Maar dat is niet voldoende. Het gaat om een mentaliteitsverandering,  te beginnen bij de leidinggevenden.