Interview: Tony’s Chocolonely laat zich niet afschrikken door een beetje corruptie

Op weg naar 100% slaafvrije chocolade', dat is de pitch waarmee Teun van de Keuken bijna zeven jaar geleden vijfduizend chocoladerepen produceerde. Om te laten zien dat het wél kan en de Mars' en Verkades van deze wereld niet klakkeloos door illegale (kinder)handjes vervaardigde cacao hoeven in te kopen. Nu, zeven jaar later, is die eenmalige stunt uitgegroeid tot een serieus bedrijf. Aan kop staat Chief Chocolate Officer Henk Jan Beltman, bijgestaan door ketenregisseur Arjen Boekhold en de rest van het Tony’s team.

De visie is gelijkgebleven: ook Henk Jan en Arjen besteden hun werkende leven aan de strijd voor een slaafvrije chocoladereep. Ze willen de grote jongens in de sector wakkerschudden want, zegt Henk Jan: 'Wat ons betreft staat de verantwoordelijkheid voor een slaafvrije keten bij hen niet hoog genoeg op de agenda'. Om het maar direct duidelijk te hebben: Tony's Chocolonely is niet het zoveelste geitenwollensokkenbedrijf dat met een groen verhaal de wereld gaat verbeteren en geld verdienen als hoofdzonde beschouwt. Evenmin is hun roep om een slaafvrije cacaosector een zorgvuldig opgezette marketingtruc. 'Het gaat ons om echte verandering op grote schaal', verzekert Henk Jan ons. 'We zijn gestart vanuit de visie van honderd procent slaafvrije chocolade, niet alleen voor onszelf, maar voor de hele wereld. Op dit moment werken er in de cacaosector 460.000 mensen onder illegale omstandigheden. We hebben er allebei rondgelopen en als je ziet hoe hard die kinderen moeten werken en in welke armoede die mensen daar leven, doet dat zoveel pijn dat het je nooit meer loslaat.'

Druppel op de gloeiende plaat

Tegelijkertijd weten beide heren maar al te goed dat de aaneenschakeling van misstanden niet zomaar even opgelost is. Willen ze écht iets veranderen in de sector, dan moeten ze het groots aanpakken en niet vies zijn van een beetje commercieel denken. Arjen legt uit: 'Je kunt het voor elkaar krijgen om je chocoladereep helemaal slaafvrij te krijgen, maar dat is slechts een druppel op de gloeiende plaat. Wereldwijd zijn er 5,5 miljoen boeren, waarvan 2,5 miljoen in Afrika, dan maken die 529 slaafvrije plantages van ons echt geen verschil.' Daar komt nog bij dat je het probleem alleen maar verplaatst als je alleen naar je eigen straatje kijkt, voegt Henk Jan toe: 'Wat denk je dat er met een kind gebeurt als hij niet meer op jouw plantage kan werken en er geen scholen in de gemeenschap zijn waar hij terecht kan? Dan gaat hij aan het werk bij de bananenboer op de hoek en is jouw impact nul.'

Als bedrijf is het dus essentieel om buiten de hekken van je 'eigen' plantages te kijken. 'Wij vinden dat je verantwoordelijk bent voor alle ingrediënten van je product en de keten waarmee je werkt', zegt Henk Jan. Tot zover de visie die schuilgaat achter Tony's. Want mooie woorden zijn wat waard, de uitvoering nog veel meer. Een met slavernij doorspekte sector schoonvegen is immers geen futiliteit en vergt een gedegen plan van aanpak. Tony's strategie bestaat uit drie stappen waarvan vooral de laatste twee op dit moment de meeste aandacht opeisen.

Aan de eerste stap, 'bewustwording van de misstanden', is de afgelopen jaren hard gewerkt. 'In Nederland hebben we ons punt inmiddels wel gemaakt', zegt Henk Jan. 'Iedereen weet nu wel dat er een luchtje zit aan de chocoladeindustrie en slavernij geen uitzondering is. In Afrika is dat een lang proces waar de Tony's Chocolonely Foundation elke dag nog hard aan werkt. Deze stichting staat los van het bedrijf en heeft een onafhankelijk bestuur dat bepaalt wat er in de Afrikaanse gemeenschappen moet gebeuren. Zo organiseert het mediacampagnes in Ivoorkust om bewustwording te genereren over slavernij en vrouwenemancipatie. De stichting wordt gefinancierd vanuit Tony's van wie ze tien procent van de netto winst ontvangen.

'Bean-to-Bar'

Stap twee is de strategie die schuilgaat on der de naam 'Bean-to-Bar' en is in 2012 van de grond gekomen. 'Om de eigen keten slaafvrij te krijgen, moeten we weten waar onze bonen vandaan komen', begint Arjen. 'Tot voor kort kochten we Fair Trade Mass- Balance cacao in. Vorig jaar hebben we besloten dat we niet meer met een geclusterde hoop willen werken, maar willen weten welke boer welke cacaoboon levert.' Henk Jan: 'Het is heel belangrijk dat je een gezicht hebt aan de andere kant van de keten. Als een boer met liefde een product maakt, smaakt dat altijd beter dan wanneer een boer zijn cacao op de grote hoop sodemietert. Als we weten wie de reep maakt, kun je meteen zien welke problemen de boer heeft. Het wordt heel zichtbaar, schrijnend zelfs, zodat je aan de slag kunt om de juiste stappen te zetten.'

Rechtstreeks handelen met de Afrikaanse boeren heeft nog een ander groot voordeel, vertelt Arjen verder. 'Omdat we een directe relatie hebben met de boerenorganisatie, kunnen we langere termijnafspraken maken. Als we met een boer gaan samenwerken tekenen we een intentieverklaring voor vijf jaar. Dat schept vertrouwen en zekerheid voor de boeren waardoor corruptie een minder grote kans krijgt. Ga je voor korte termijn dan denkt zo'n boer al snel: “ik ga pakken wat ik pakken kan want morgen heb ik misschien niets meer”. Nu weet hij dat wij de komende vijf jaar terugkomen en een extra premie krijgt als hij zich aan de regels houdt.'

Die regels zijn opgetekend in de zogenaamde Tony's Chocolonely-code. 'Daarin staan de normen en waarden die wij onszelf als eisen opleggen en als wensen en doelen voor onze partners gelden', zegt Arjen. 'Zo willen wij geen kinderarbeid en slavernij op de plantages waar onze bonen worden verbouwd.' En wat als dat toch gebeurt? 'Dan zijn we teleurgesteld', zegt Henk Jan, 'maar ook blij dat we het signaleren. Je weet dat het probleem zich onderhuids afspeelt en je weet dat het zo groot is dat het wel heel toevallig zou zijn als het op onze plantages helemaal nooit voorkomt.' Arjen: 'Als we dat soort misstanden tegenkomen, kunnen we met de coöperatie kijken hoe we kunnen helpen om de problemen op te lossen. Zo'n boer schakelt nooit voor zijn lol kinderen en slaven in, vaak is het bittere armoede waaruit hij handelt. Het beste wat je kunt doen is ze helpen en een kans geven om te verbeteren. Als je zo'n boer er direct uitknikkert, wordt hij alleen maar armer en zal hij nog meer kinderen aan het werk zetten op zijn plantages.'

Voorbeeld vindt navolging

Er is geen organisatie ter wereld die wil dat de concurrentie zijn formule en ideeën overneemt. Mis. Bij Tony's willen ze niets liever dan dat een Mars of Nestlé hen gaat nadoen. 'We begonnen ooit als kleine jongen die heel hard riep dat we de wereld gingen veranderen, maar die toon is veranderd', zegt Henk Jan. 'We kunnen het niet alleen en roepen de grote jongens in de markt op ons te helpen in de strijd voor een slaafvrije cacao-industrie. Anders blijven we die ene druppel op de gloeiende plaat en blijft de impact in de gehele keten beperkt.'

De derde stap in de strategie van Tony's heeft dan ook als titel 'Voorbeeld vindt navolging'. Het is de fase waarin het commerciële talent van de jongens zich moet gaan bewijzen. 'Het is heel simpel', legt Henk Jan uit. 'Waar geld voor ons een middel is, is het voor de grote industrieën het doel. Dat betekent dat zij ons idee alleen gaan overnemen als we met onze reep relatief meer geld gaan verdienen. We moeten een commercieel bedrijf zijn om voldoende impact te hebben.' Geld verdienen is dus zeker geen vloeken in de kerk bij Tony's. 'We willen geen stoffi ge vrijwilligersorganisatie opzetten, maar echte verandering teweegbrengen.' Het nieuwe zakendoen, noemen ze dat.

Corruptie is overal

Vertrouwen is een groot goed, maar helaas kun je niet altijd afgaan op iemands blauwe ogen. Zeker als je zelf met je laptop in Nederland zit, ligt corruptie op de loer. Tony's had de problemen makkelijk uit de weg kunnen gaan door een ander, minder corruptiegevoelig, werelddeel uit te kiezen om zijn bonen te halen, maar dan was de hele onderneming overbodig geweest. Het alternatief is een goed geolied anti-corruptiebeleid, want met af en toe een bezoekje aan de plantages red je het niet. Arjen legt uit dat Tony's op drie niveaus misstanden in de keten tegengaat, maar voordat hij van start gaat wil Henk Jan nog één ding kwijt: 'Natuurlijk hebben wij een beleid om alles in de gaten te houden, maar alleen controles uitvoeren heeft geen zin. Het gaat echt om de combinatie van vertrouwen, inzicht en controle. Contact onderhouden met boeren is net zo belangrijk als onaangekondigde bezoekjes.'

Dat gezegd hebbende is het woord aan Arjen: 'Allereerst verzamelen we samen met onze partners en landbouworganisaties informatie uit het veld', vertelt hij. 'Die gegevens worden op regelmatige basis door een externe organisatie gecheckt.' Op de vraag of zo'n externe instantie juist niet gevoelig is voor corruptie antwoordt Henk Jan: 'Dat heb je snel genoeg door. Slavernij en kinderarbeid komen zoveel voor dat het niet zo kan zijn dat je niks vindt. Als je met een partij aan tafel zit die beweert dat hij niets is tegengekomen weet je dat dat niet klopt.' Als ze bij Tony's in gesprek zijn met dat soort partijen valt de deur snel in het slot. 'We werken liever met mensen die we recht in de ogen kunnen kijken en erkennen dat we aan het begin van een lang proces staan. Dan kunnen we samen de uitdaging aangaan om iets aan die misstanden te doen.'

Natuurlijk bezoekt het Tony-team ook zelf de plantages. Die taak ligt voornamelijk bij Arjen, die zo'n vier keer per jaar het vliegtuig pakt. 'Meestal kom ik aangekondigd', zegt hij, 'soms kom ik onverwacht.' Henk Jan begint te lachen: 'Ook niet-aangekondigd val je wel op, het is niet dat je geschminkt in safarioutfit op een olifant het veld in komt hobbelen', lacht hij. In Nederland zitten de heren trouwens ook niet achterover. Op dit moment wordt er aan een computersysteem gebouwd die het hele reilen en zeilen van de boerenorganisatie in kaart kan brengen. 'Inclusief alle betalingen', verklaart Henk Jan het voordeel van zo'n systeem. 'Alle extra premies die wij aan boeren betalen kunnen we daarmee volledig traceren, zodat er niets aan de strijkstok van het management blijft hangen.'

Op het derde niveau van het anticorruptiebeleid begeeft zich een extern bureau dat op onafhankelijke basis voor verschillende bedrijven en organisaties kijkt wat de impact en effecten van je daden is op kinderarbeid. Daarnaast is Tony's een fairtrade-gecertificeerd bedrijf. 'De Faitrade-organisatie daarachter voert ook aangekondigde en onaangekondigde controles uit', besluit Arjen. De goed doordachte aanpak ten spijt, corruptie is overal en hardnekkiger dan welk onkruid dan ook. Moeten er containers de Afrikaanse haven uit, dan moet Tony's drie maanden wachten omdat ze geen steekpenningen betalen, rijden de handelaren met de wagen door de Ivoorkust dan kunnen ze niet anders dan informele belastingen betalen om wegblokkades te passeren.

Arjen Boekhold werkt sinds anderhalf jaar als ketenregisseur bij Tony’s Chocolonely

'Waar doen we het ook alweer voor?'

En dan hebben we het nog niet eens over samenwerkingspartijen die bij nader inzicht toch niet zo betrouwbaar blijken. Hoe gaan de heren daarmee om en hoe zorgen ze dat corruptie zo ver mogelijk buiten de deur blijft? 'We werken hier voor trots', zegt Henk Jan.'Geen trots zoals Rita Verdonk het heeft gedefinieerd, maar dat je jezelf in de spiegel kunt aankijken. Als je dat kunt, weet je dat je het oké doet. De grootste valkuil is dat je jezelf verloochent. Je moet jezelf constant de vraag stellen: waar doen we het ook alweer voor? Doe je dat niet, dan ga je keuzes maken die niet de juiste zijn.'