Aan de grond, wat je moet weten over failliet gaan

“Wanneer een schuldenaar ten minste twee schuldeisers heeft en de schuldenaar is opgehouden met te betalen, dan kan de schuldenaar failliet worden verklaard. Deze failliet kan zowel een natuurlijk persoon als een rechtspersoon zijn. Het doel van een faillissement is het ten gelde maken van het vermogen van de failliet om daarmee de schulden bij de schuldeisers te voldoen.”

Dit is zeer beknopt een beschrijving van het faillissement, de schrik van elke ondernemer. Een schrik die maar wat vaak werkelijkheid wordt, zo blijkt als we de cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek erbij pakken. Zo becijferde het CBS dat in 2013 een recordaantal van 9456 bedrijven failliet is gegaan, het hoogste aantal sinds het begin van de waarnemingen in 1951. Gelukkig laten de cijfers voor januari 2014 een daling zien en wordt verwacht dat 2014 een beter jaar zal worden. Toch is dat geen reden om op twee oren te slapen, een faillissement kan verstrekkende gevolgen hebben, ook voor jou als privépersoon.

Privé failliet gaan

In sommige gevallen kan vanuit het faillissement van een rechtspersoon ook het faillissement van een natuurlijk persoon volgen. Dit geldt sowieso voor eenmanszaken. Alle 1181 zelfstandige ondernemers waarvan het bedrijf vorig jaar failliet is verklaard zijn ook als natuurlijk persoon failliet verklaard. Dat betekent dat ook privébezitting onder het gezag van de curator vallen. Niet alleen zelfstandig ondernemers lopen dit risco, ook bestuurders van andere rechtsvormen, zoals BV's en NV's, kunnen privé aansprakelijk worden gesteld. Wanneer je als bestuurder wanbeleid hebt gevoerd bijvoorbeeld, of wanneer je hebt gefraudeerd. Het is dus zeker niet zo dat sommige rechtsvormen automatisch bescherming geven tegen persoonlijk failliet gaan bij een faillissement van de onderneming.

Faillissement

Wanneer een crediteur niet op tijd wordt uitbetaald, spreken we van een schuldeiser. Zo'n schuldeiser kan het faillissement van de schuldenaar aanvragen. Wanneer er minstens twee schuldeisers zijn en de schuldenaar de schulden niet kan voldoen, dan zal de rechter het faillissement uitspreken. Je kunt ook zelf een verzoek tot faillissement indienen wanneer je ziet dat de financiële positie van je onderneming uitzichtloos is en je onmogelijk aan al je verplichtingen kunt voldoen, de rechter zal dan kijken of de situatie inderdaad zodanig is dat een faillissement onafwendbaar is. Vanaf dat moment verliest de schuldenaar beheer en beschikking over zijn vermogen. Wanneer je als aansprakelijk persoon failliet wordt verklaard, betekent dit dus ook dat je de beschikking over je privévermogen verliest. De beschikking en het beheer over het vermogen wordt ondergebracht bij een curator. Die zal in eerste instantie onderzoeken of het mogelijk is om de bedrijfsactiviteiten door te zetten, met het oog op een eventuele doorstart. Verder zal de curator ook eventuele werknemers ontslaan, al zal hij daarvoor wel een machtiging van de Rechter-Commisaris moeten krijgen.

Faillissementsonderzoek

Vervolgens is aan de curator de moeilijke taak de zaak in kaart te brengen: het faillissementsonderzoek. Zo moet duidelijk worden bij wie de failliet schulden heeft en hoe groot die schulden zijn. Aan de andere kant moet het bezit van de failliet in kaart worden gebracht en wordt onderzocht of er sprake is van eventuele privéaansprakelijkheid. Vaak worden bezittingen verzegeld: een kantoorpand kan bijvoorbeeld worden afgesloten om te voorkomen dat waardevolle objecten 'verdwijnen', kostbare spullen zoals kunstvoorwerpen en voertuigen van natuurlijke personen kunnen eveneens op een afgesloten locatie worden ondergebracht. Wettelijk is geregeld dat 'bed en beddengoed' als ook 'het gereedschap van werklieden' niet in het faillissement worden meegenomen, in de praktijk worden ook meubels, kleding, huishoudelijke apparaten en dergelijken niet verkocht. Koophuizen worden in de regel alleen verkocht als er een overwaarde op zit.

Wettelijke schuldsanering

Als je ook privé failliet bent, kun je wettelijke schuldsanering aanvragen. Je kunt daarvoor een aanvraag indienen bij de rechter die vervolgens moet beoordelen of je daar voor in aanmerking komt. Zo moet er bijvoorbeeld geen mogelijkheid zijn tot een minnelijk akkoord, waarin je direct met je schuldeisers tot een afspraak omtrent de aflossing van de schulden komt. Daarnaast moet je ook verantwoordelijk gehandeld hebben, zo mogen de schulden niet zijn ontstaan door onverantwoorde investeringen, misdrijven of fraude. Ook kun je slechts eenmaal per tien jaar een verzoek tot wettelijke schuldsanering toegewezen krijgen.

De rechter bepaalt welk deel van je salaris of uitkering je mag houden en welk deel gebruikt wordt voor aflossing van je schulden en stelt ook een termijn vast van in de regel drie jaar. In deze drie jaar ben je verplicht alle informatie die betrekking heeft op je financiële situatie te melden bij een door de rechtbank benoemde bewindvoerder. Na afloop van de looptijd wordt, indien de schulden nog niet zijn betaald, door de rechter bekeken of je aan alle verplichtingen hebt voldaan. Als dat het geval is, dan kan hij je vrijstellen van verdere afbetaling, de restschuld wordt dan kwijtgescholden, de zogenaamde 'schone lei'. Dat is een bindende uitspraak van de rechter, personen en bedrijven bij wie je een schuld had openstaan mogen deze dus nooit meer op je verhalen. Wanneer je om welke reden dan ook wél een restschuld overhoudt aan een faillissement, dan is de kans groot dat de belastingdienst en andere schuldeisers vroeg of laat weer bij je aankloppen.

Je partner buiten schot houden? Trouw onder huwelijkse voorwaarden!

Afhankelijk van de gekozen rechtsvorm ben je als ondernemer ook privé verantwoordelijk voor de financiële situatie van je bedrijf. Gaat je bedrijf failliet, dan ga je ook persoonlijk failliet. Ben je onder gemeenschap van goederen getrouwd, dan is ook je partner financieel verantwoordelijk. De Kamer van Koophandel raadt ondernemers die privé verantwoordelijk zijn dan ook in veel gevallen aan te trouwen onder huwelijkse voorwaarden. Zo kun je het bedrijf op je eigen naam zetten en bijvoorbeeld het huis op naam van je partner. Laat je hierover goed informeren want er zijn veel zaken waar je op moet letten, zoals een periodiek of finaal verrekenbeding. Dat kan ondanks de huwelijkse voorwaarden verstrekkende 

Overigens is het tegenwoordig mogelijk om zonder toestemming van de rechter een huwelijk onder gemeenschap van goederen om te zetten naar een huwelijk onder huwelijkse voorwaarden. Dit kan bij de notaris als je tenminste één jaar getrouwd bent. Let ook op wanneer je met pensioen gaat of uit het bedrijf stapt. In verband met successierechten is het voor je erfgenamen vaak gunstiger als je de huwelijkse voorwaarden weer aanpast. Zit je met je partner in hetzelfde bedrijf, dan heeft trouwen onder huwelijkse voorwaarden weinig zin, jullie zijn dan beiden aansprakelijk. consequenties hebben voor je bedrijf. Zo'n serieus gesprek met een notaris is misschien niet het leukste als je met je aanstaande partner al ergens op een roze wolk rondzweeft, het is wél heel belangrijk!

Van eigen onderneming naar de schuldsanering en weer terug.

In februari 2009 vragen Alexander* en zijn compagnon het faillissement aan over hun bedrijf, een uitzendbureau met op haar top achttien medewerkers. Ze verkeren door de crisis in zwaar weer, de omzet loopt zeer hard terug, maar de kosten blijven gelijk.

De twee hebben het faillissement dan ook zien aankomen. 'We hadden het misschien nog wel heel even kunnen uitzingen, maar dat had de problemen alleen maar groter gemaakt. Het zou vroeg of laat een keer misgaan. Je kunt dan ook maar beter zelf het faillissement aanvragen, dan weet je tenminste wanneer het komt en houd je controle. Een faillissement mag niet als een verrassing komen, nooit,' benadrukt Alexander. 'We wisten van tevoren ook wel een beetje wat ons te wachten stond, een vriend was een jaar eerder failliet gegaan en hij heeft zijn ervaring met ons gedeeld. Ons bedrijf was een VOF en dat betekende dat we ook persoonlijk failliet zijn verklaard. Op mijn koophuis zat geen overwaarde, verkopen zou de problemen alleen maar groter maken, dat zag ook de curator in. Hij behartigt natuurlijk de belangen van de schuldeisers, maar het schrikbeeld van boeman is zeker niet waar. Ook hij ziet in dat we geen wanbeleid hebben gevoerd, dat bepaalt denk ik ook wel een beetje de houding van zo'n bewindvoerder. Wat ook hielp is dat de complete inboedel van het bedrijf is overgenomen door één persoon, die ons daarnaast ook in dienst genomen heeft.'

Bijstandsniveau

Persoonlijk komt Alexander in de wettelijke schuldsanering, een traject van 36 maanden waarin je leeft op bijstandsniveau en je overige inkomsten gestort worden op de boedelrekening. Hiervan wordt de bewindvoerder betaald en uiteindelijk hopelijk ook de schuldeisers. 'Dat is zeker een moeilijke periode, maar gelukkig hebben mijn ouders mij daarin kunnen bijstaan en ook vrienden zijn te hulp geschoten. Het is een periode waar je doorheen moet, maar je weet ook dat je na drie jaar verlost bent van je schulden. Aan het einde wordt een balans opgemaakt en wordt het geld verdeeld. In mijn geval was er niets te verdelen. Dat is vervelend voor je schuldeisers die hun verliezen moeten afschrijven. De grootste benadeelden waren de bank en de belastingdienst, al kan ik daar minder rouwig om zijn want die hebben in betere tijden ook flink aan ons verdiend. Meer dan wat ze nu hebben moeten afschrijven. De schulden bij andere bedrijven varieerden van 120 euro tot 20.000 euro, dat is vervelender. We hebben ze van te voren overigens gebeld met de medeleerling 'sorry, we gaan failliet.' Met een aantal van hen doe ik nog steeds zaken, met anderen niet. Het is me overigens zelf ook meerdere malen overkomen dat ik heb moeten afschrijven op klanten van ons die failliet zijn gegaan. Vervelend, maar het hoort erbij.'

Schone lei

In juli 2012 kan Alexander het boek sluiten, de wettelijke schuldsanering is tot een einde gekomen en hij heeft een schone lei gekregen. 'Ik ben vanaf die dag weer gaan ondernemen,' vertelt Alexander. 'Of ik er van geleerd heb? Tja, ik doe dingen nu wel anders. Geen personeel meer, geen duur pand, geen leaseauto. Als ik dingen nodig heb, dan koop ik ze. Kan ik ze niet betalen, dan koop ik ze niet. Voorheen was alles mogelijk, de geldkranen bij de banken stonden open. Nu is dat anders, gaan dingen niet meer zoals vroeger.'

*Gefingeerde naam. De werkelijke naam is bij de redactie bekend.